Λίγα θέματα έχουν προκαλέσει τόσες συζητήσεις και αντιπαραθέσεις σε πολιτικό και επιστημονικό επίπεδο όσο η ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων, που επιτράπηκε με νόμο το 2024, νόμος που κρίθηκε συνταγματικός από την Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας, με πλειοψηφίες που έχουν τη σημασία τους, κλείνοντας έτσι αμετάκλητα το κεφάλαιο του πολυσυζητημένου άρθρου 16 του Συντάγματος, η αναθεώρηση του οποίου ήδη έχει εξαγγελθεί εν όψει της επικείμενης αναθεωρητικής διαδικασίας.
Το ανώτατο δικαστήριο μετά από δύσκολες και επίπονες διασκέψεις, καθώς το θέμα δεν ήταν απλό, κατέληξε σε αμετάκλητη απόφαση περί συνταγματικότητας του νόμου που επιτρέπει την ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων, σπάζοντας το κρατικό μονοπώλιο, το οποίο στην πράξη με ποικίλους τρόπους είχε από πολλά χρόνια υπονομευθεί.
Πλειοψηφία 14 ψήφων
Η απόφαση του ανωτάτου δικαστηρίου ελήφθη, σύμφωνα με πληροφορίες, με πλειοψηφία 14 ψήφων, ενώ στην απόφαση υπάρχει και ισχυρή μειοψηφία 11 ανώτατων δικαστικών που ζήτησαν να υποβληθεί προδικαστικό ερώτημα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για το αν μπορούν να ιδρύσουν παραρτήματα πανεπιστημιακών σχολών, όχι μόνον εκείνα που εδρεύουν σε ευρωπαϊκές χώρες, αλλά και εκείνα που είναι συμβεβλημένες οι χώρες με τη συμφωνία GATS, την οποία έχει υπογράψει και η χώρα μας.
Με άλλα λόγια, η μειοψηφία της απόφασης δεν τάχθηκε καθαρά υπέρ αντισυνταγματικότητας του νόμου για τα μη κρατικά πανεπιστήμια, αλλά ζήτησε να αποφανθεί το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο επί των κρίσιμων θεμάτων, ποια πανεπιστήμια μπορούν να δραστηριοποιηθούν ως παραρτήματα στη χώρα μας.
Το ενωσιακό δίκαιο
Η ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων, απόφαση που ελήφθη από την κυβέρνηση παρά τη συνταγματική απαγόρευση του άρθρου 16, είχε προκαλέσει αντιδράσεις κομμάτων της αντιπολίτευσης αλλά και πανεπιστημιακών, που έμεναν στην αυστηρή ανάγνωση της συνταγματικής διάταξης, καθώς το άρθρο 16 είχε καταστεί για χρόνια συνώνυμο πολιτικής αντιμετώπισης του Συντάγματος με όρους στατικούς.
Ωστόσο πανεπιστημιακοί, όπως ο Ευάγγελος Βενιζέλος, είχαν ταχθεί εξ αρχής με τη θέση που τελικά υιοθετήθηκε και με την ψήφιση του νόμου για τα μη κρατικά πανεπιστήμια ότι παρά τη συνταγματική απαγόρευση, και χωρίς αναθεώρηση του Συντάγματος, μπορούσαν να ιδρυθούν μη κρατικά πανεπιστήμια. Το όχημα για την ίδρυσή τους ήταν το ενωσιακό δίκαιο, άποψη που υιοθετήθηκε τελικά από την Ολομέλεια του ΣτΕ, ανοίγοντας τον δρόμο και για άλλες νομοθετικές λύσεις σε θέματα κρίσιμα και θεσμικά, όπου το Σύνταγμα έχει απαγορεύσεις.
Οι προσφυγές
Η στάθμιση των διατάξεων του ελληνικού Συντάγματος και του ενωσιακού δικαίου ήταν το χαλί πάνω στο οποίο πάτησε η Ολομέλεια του ΣτΕ για να κρίνει συνταγματικό τον νόμο για την ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων, νόμο που ήδη έχει αρχίσει να εφαρμόζεται, και ο οποίος στην πράξη θα λάβει εξαιρετική ώθηση μετά την αμετάκλητη απόφαση του ΣτΕ.
Κατά της λύσης για την ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων παρά τη συνταγματική απαγόρευση του άρθρου 16 είχαν ταχθεί πανεπιστημιακοί που προσέφυγαν στο ΣτΕ και η συνδικαλιστική εκπροσώπηση των πανεπιστημιακών, που τελικά δεν δικαιώθηκαν καθώς οι σχετικές προσφυγές δεν έγιναν δεκτές.
Επίσης δεν έγιναν δεκτές προσφυγές που είχαν καταθέσει κολέγια που ήδη λειτουργούν, με το σκεπτικό ότι η ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων, έτσι όπως ορίζεται από τον νόμο, περιορίζει υπέρμετρα τη δραστηριότητά τους, θέση που δεν υιοθέτησαν οι ανώτατοι δικαστικοί.
Το σκεπτικό
Πάντως το σκεπτικό της απόφασης της Ολομέλειας του ΣτΕ, όπως δόθηκε στη δημοσιότητα από τον πρόεδρο του Δικαστηρίου Μιχάλη Πικραμένο μετά την ολοκλήρωση των διασκέψεων είναι αποκαλυπτικό των σταθμίσεων που έκανε το Δικαστήριο ανάμεσα στο Σύνταγμά μας και στο ενωσιακό δίκαιο, που έδωσε και τη λύση της ίδρυσης των μη κρατικών πανεπιστημίων.
Ειδικότερα αναφέρεται: «Oι ως άνω συνταγματικές διατάξεις ερμηνεύονται εν όψει των νεότερων νομοθετικών και νομολογιακών δεδομένων του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ενωσης, τα οποία αφορούν την παροχή ανώτατης εκπαίδευσης, την ελευθερία εγκατάστασης, καθώς και το θεμελιώδες δικαίωμα ίδρυσης εκπαιδευτικών ιδρυμάτων με σεβασμό των δημοκρατικών αρχών. Επί τη βάσει των ανωτέρω, δεν αποκλείεται κατά το Σύνταγμα η ίδρυση και λειτουργία παραρτημάτων αλλοδαπών πανεπιστημίων προερχομένων από την Ευρωπαϊκή Ενωση ή από χώρα συμβεβλημένη στην GATS, κατά τους όρους ειδικού νόμου, με τον οποίον διασφαλίζεται υψηλό επίπεδο σπουδών και προστατεύεται η ακαδημαϊκή ελευθερία».
Πάντως, μετά την απόφαση του ΣτΕ κλείνει το κεφάλαιο για την ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων που είχε ταλανίσει επί χρόνια την πολιτική αντιπαράθεση και είχε προκαλέσει σκληρές επιστημονικές προσεγγίσεις, κατατάσσοντας τη χώρα μας στις εξαιρέσεις διεθνώς όπου η τριτοβάθμια εκπαίδευση παρεχόταν μόνον από δημόσια πανεπιστήμια.
Να σημειωθεί εδώ ότι το προηγούμενο με τα μη κρατικά πανεπιστήμια που ιδρύθηκαν τελικά χωρίς το Σύνταγμα να αλλάξει σηματοδοτεί δυνατότητες και για άλλες θεσμικές μεταρρυθμίσεις που δεν γίνονται στο όνομα των συνταγματικών απαγορεύσεων, όπως ο νόμος περί ευθύνης υπουργών και άλλες.